Dossier/ Ballkaniada 1946, kur Shqipëria u shpall kampione e Ballkanit

Kur me 19 qershor të këtij viti Sadiku shënoi të vetmin gol që na dha fitoren kundër Rumanisë, në ndeshjen e grupit të Euro 2016-ës, ku bënin pjesë edhe Franca me Zvicrën, zhvilluar në Lion, m’u kujtua se po me kokë, më 28 maj të vitit 1948, në Bukuresht, Mirashi na kishte dhënë fitoren, po kundër rumunëve, në një ndeshje për kampionatin e Evropës Qendrore, që për arsye politike nuk përfundoi.

M’u kujtua gjithashtu se më 13 tetor të vitit 1946, me një gol të Telitit, por me goditje dënimi, Shqipëria jo vetëm kishte fituar ndeshjen, por edhe Kampionatin Ballkanik të Futbollit ose siç njihej shkurt me emrin Ballkaniada. Dhe ja, sot gjej rastin t’u sjell lexuesve mbresat e mia të pashlyeshme rreth kësaj ballkaniade, të zhvilluar për herë të parë në Tiranë të cilën, si shumë sportdashës, edhe tani pas 70 vjetësh, e kujtoj me mall… Për më tepër, për kureshtje, i cilësuar i pari turne në botë pas Luftës së Dytë Botërore.

Pak histori…

Po kaloja pushimet verore të vitit 1946, kur mësova nga bashkëmoshatarët e mi se në Tiranë pas disa muajsh, saktësisht më 6-13 tetor, do të zhvilloheshin Lojërat Ballkanike në dy sporte, futboll dhe atletikë. Do të merrnin pjesë skuadra nga Shqipëria, Jugosllavia, Bullgaria dhe Rumania.

Nuk merrnin pjesë në këtë veprimtari ballkanike Greqia dhe Turqia. Siç mora vesh kur u rrita, sipas vendimeve të Konferencës së Jaltës, në shkurt të vitit 1944, të marra nga Ruzvelti, Cërcili dhe Stalini, përkatësisht udhëheqës të Amerikës, Anglisë dhe Bashkimit Sovjetik, vendet e mësipërme pas Luftës së Dytë Botërore u përfshinë në sferën perëndimore, pra u bënë vende kapitaliste, me të cilat atëherë Shqipëria, që fatkeqësisht mbeti në sferën komuniste, nuk kishte marrëdhënie shtetërore.

Unë me tim vëlla Luanin, dhe shokë e mëhallës, u gëzuam së tepërmi. Dhe gjëja e parë që bëmë, ishte të shkonim të shihnim stadiumin, që shtrihej në kodrat e jugore të Tiranës. Siç mësova vite më vonë, kur u fillova të punoja gazetar në Radio Tirana, gurin e parë në përurimin e punimeve për ndërtimin e stadiumit të Tiranës, sipas projektit të arkitektit italian, Xherardo Bozio, e kishte vënë Galeaco Ciano, dhëndri i Musolinit dhe ndër drejtuesit kryesorë të shtetit fashist. Stadiumi ishte parashikuar të vishej i tëri me mermer.

Por punimet u ndërprenë në vjeshtë të vitit 1943, kur Italia fashiste kapitulloi. Me ardhjen e pushtuesve gjermanë fusha e stadiumit u kthye në vendqëndrim të tankeve dhe armatimeve të tjera të rënda të ushtrisë gjermane. Pikërisht në fushën e këtij stadiumi, së bashku më prindërit e mi, në vjeshtë të vitit 1945 kam parë një nga ndeshjet e para, madje ndërkombëtare, midis përfaqësueses së Tiranës dhe të Maqedonisë, që tanët e fituan 5-2.

Në një tjetër ndeshje, në verë të vitit 1946, “Vllaznia” e Shkodrës mundi “Tiranën” 5-1. Aty për herë të parë pashë Loro Boriçin dhe mbeta pa mend nga loja e tij, aq sa më pas, së bashku me tim vëlla Luanin, e detyronim nënën të na bënte jo vetëm topa lecke, por më pas edhe të na sajonte prapa fanellave, në qoftë se ato mund të quanin të tilla, numrin 9, që ishte numri i fanellës me të cilën luante Loro Boriçi. Më 1 maj të po atij viti ndoqa plot kureshtje takimin midis përfaqësueses së Tiranës dhe “Spartakut” të Moskës, ku rusët na mundën me shumë vështirësi 2-1.

Por asokohe stadiumi kishte mbetur, ashtu siç e kishin lënë italianët pas kapitullimit, në verë të vitit 1943: fusha ishte e zhveshur nga bari, mungonte pista e vrapimit, mungonin portat, nga ku hynin dhe dilnin shikuesit, muri rrethues pas pistës dhe sipër, pas shkallëve, ku qëndronin shikuesit… Por në pushimet e verës së atij viti, kur u futëm plot kureshtje në stadium, menjëherë na ranë në sy plot të rinj që po punonin krahas punëtorëve të ndërtimit. Fusha tani gjelbëronte nga bari, në pistë po shtrohej pluhur qymyri, që i jepte një pamje të murrme, pas portave po ndërtoheshin pedanat e kërcimeve dhe nga jugu, një fushë basketbolli, ku një vit më pas do të zhvilloheshin edhe ndeshje ndërkombëtare.

Të tëra këto punime plotësuese të stadiumit, vepër e të rinjve të Tiranës, u kryen brenda pak muajsh dhe kështu ky stadium, i quajtur tashmë “Qemal Stafa”, për kujtim të heroit tonë, ndonëse ai nuk kishte qenë kurrë i lidhur me sportin, ishte gati për të pritur Lojërat Ballkanike, që u zhvilluan nga 6-13 tetor të vitit 1946. Nga më të mëdhenj mësova atëherë se në skuadrën tonë do të bënte pjesë Riza Lushta, (1916-1997).

Me origjinë kosovare, kishte luajtur deri më 1938 me “Tiranën”. Mirëpo, pasi në pranverë të atij viti skuadra e “Barit” kishte zhvilluar në Shallvare një ndeshje miqësore me skuadrën tiranase, italianëve u kishte bërë kaq përshtypje ky qendërsulmues i fuqishëm, sa e kishin përlarë menjëherë. Por edhe barezëve nuk u kishte prirë nafaka, sepse, pa kaluar mirë një vit, Riza Lushtën e kishte gllabëruar “Juventusi” i famshëm i Torinos, ku kishte luajtur deri më 1945, (85 ndeshje dhe 46 gola!…)..

Madje, kur Loro Boriçi, siç me ka treguar në intervista, aso kohe bënte pjesë në skuadrën e “Lacios” së Romës, ishte vënë edhe përballë tij, duke ngjallur admirimin e shikuesve italianë dhe shqiptarë, (studentë, a vizitorë), siç ka vënë në dukje dhe Anton Mazreku i famshëm në reportazhet e tij, të botuara në shtypin e atëhershëm. Pikërisht disa muaj para fillimit të Ballkaniadës, drejtuesit e Federatës Shqiptare të Sporteve, (FSSH), kishin dërguar një përfaqësues që të takonte Riza Lushtën dhe ta bindte që të kthehej në atdhe dhe të luante më së fundi me kombëtaren shqiptare. Por nuk kishte qenë mundur.

Shkak, siç thuhej, ishte bërë kërkesa e tij që të ngrinte në Tiranë një park privat makinash, dëshirë, ta pret mendja, e pamundshme, kur regjimi komunist po zhdukte pronën private dhe madje po i kallte nëpër burgje pronarët e mëdhenj, dhe e shoqja italiane që nuk donte të linte atdheun e saj. (Më pas Riza Lushta luajti me “Napolin”, “Alesandrian”, me skuadrën franceze “Kanë” …dhe “i vari këpucët në gozhdë”, më 1954, kur ishte 34 vjeç, duke mbetur nga futbollistët më të shquar të Italisë së të gjithë kohërave).

Lojërat Ballkanike u hapën me takimin midis Shqipërisë dhe Jugosllavisë. Atë ditë, pasi dolëm nga shkolla, unë dhe vëllai, si dhe shokë të tjerë të mëhallës, mezi ç’pritnim të shihnim këtë ndeshje. Doemos, bileta nuk kishte, siç nuk kishim edhe ne para për t’i blerë ato. Por do të bënim si të bënim, si kalamaj që ishim. Mirëpo, vaj medet!…Të trullosur nga Ballkaniada, siç nisën të quheshin shkurtimisht këto lojëra, nuk ua kishim varur fare mësimeve. Për më tepër, detyrave të shtëpisë. Si pasojë, erdhi ndëshkimi. P

rindërit nuk më lanë as mua, as vëllanë të shkonim me shokët në stadium. I vetmi ngushëllim ishte ta ndiqnim ndeshjen me radio, nëpërmjet zërit të komentatorit, që më pas do të mësoja se quhej Anton Mazreku. Ai i përshkruante ndeshjet kaq bukur, sa që mua më dukej sikur ndodhesha në shkallët e stadiumit. Nuk kaluan veçse disa minuta nga fillimi i takimit dhe Mirashi shënoi golin e parë, pas një pasimi të bukur të Parapanit. Kur britmat hovëzuese të shikuesve nuk kishin mbaruar ende, Llambi u shkëput nga mbrojtja dhe, siç e përshkroi Mazreku, ia kaloi topin Telitit brenda zonës së rreptësisë. E kisha parë atë për herë të parë kundër “Spartakut” të Moskës dhe e dija, se po ta kishte topin nëpër këmbë, bënte hatanë. Dhe kështu siç dukej ndodhi.

Shqipëria brenda disa minutash udhëhiqte 2-0. Por nuk mjaftoi me kaq. Biçaku që luante nga e majta e sulmit, krahas Boriçit, ia pasoi topin Telitit, që e pa të udhës t’ia kalonte Mirashit. Pa e bërë të gjatë, ky i këputi një goditje të fortë dhe topi shkundi rrejtën. 3-0!…Për fat të keq jo! Gjyqtari rumun, Istrati, nuk e quajti këtë gol, se Mirashi na pakësh qenë ofsajd, pra, jashtë loje. (Të tëra këto hollësi mua dhe vëllait na i plotësuan shokët pas mbarimit të ndeshjes). Kur filloi pjesa e dytë, vura re nga dritarja e dhomës se si qielli u nxi nga re të dendura që, sikur të shtrydheshin, zunë të derdhnin një shi të rrëmbyeshëm.

E merrja me mend se si po luhej takimi në stadium, ku fusha do të ishte mbuluar me siguri me ujë, ashtu si oborri i shtëpisë ku unë e i vëlla luanin me topa lecke. Dhe me të vërtetë ashtu kishte ndodhur. Për dreq, si të ishin mësuar me fusha tërë llucë, jugosllavët, që duhet thënë kishin më shumë përvojë se tanët, (siç mësova më pas, kishin marrë pjesë që më 1930 në Kampionatin Botëror në Uruguaj e dy javë para Ballkaniadës kishin mundur Çekosllovakinë, nënkampione botës më 1934), shënuan shpejt e shpejt dy gola. Mazreku ndërkohë, përsëriste në radio se fusha ishte shndërruar në moçal e megjithatë, gjyqtari bënte shenjë që ndeshja të vazhdonte.

Merret me mend se ç’ndeshje po luhej… Dhe ja, në minutat e fundit Cajkovski, që, më pas do të bëhej nga futbollistë e njohur të Evropës, i dha topit një të goditur nga larg, sa portieri ynë, Dodë Tahiri nuk mundi ta priste. Kështu jugosllavët arritën një fitore që u përcaktua edhe nga fati. Këtë na e thanë edhe shokët që u kthyen të mërzitur nga stadiumi. Ishin bërë qull, nga koka deri te këmbët, por kishin qëndruar si heronj në shkallët e stadiumit, duke pritur atë fitore që përfaqësueses sonë i kishte rrëshqitur nga duart.

Një fitore shpresëdhënëse

Dhe ja, erdhi dita që të ndesheshim me Bullgarinë. Befas mësuam se në pjesën e dytë portat e mëdha të stadiumit hapeshin e mund të hyje atje pa biletë. Unë u gëzova, por, çuditërisht, jo disa nga shokët dhe vëllanë tim, Luanin. Ashtu si edhe në ndeshjen Bullgari-Rumani, ata vendosën të futeshin trimërisht në stadium që në pjesën e parë… pa biletë, duke u kacavjerrë sërishmi nëpër muret e tij. Dhe patën fat se policët që ruanin, nuk i vunë re, ose, më mirë, bënë gjoja se nuk i vunë re. Siç dukej, ndonjëri prej tyre ishte vetë baba dhe e kuptonte se fëmijët nuk futeshin për të vjedhur gjësendi, por thjesht për të parë një ndeshje futbolli.

Megjithatë, unë vazhdova avazin tim. Pëlqeva më mirë të ngjitesha në kodër e që aty t’i ngjitesha një peme, ku mund të soditja ndeshjen. Them “mund”, se ç’është e vërteta, porta nga jugu i stadiumit, sado që të kacavireshe edhe majë pemëve, nuk dukej. Veç kësaj, edhe futbollistët dukeshin të veckël fare, si xhuxhmaxhuxhë. Unë nuk munda të shoh golin e bullgarëve në portën tonë, që, siç mësova më pas, ishte shënuar nga qendërsulmuesi Spasov, lojtari më i mirë i tyre. Aq më tepër që pas golit stadiumi u mbulua nga një heshtje mortore.

Së bashku me mua edhe çuna të tjerë, varur në degët e pemëve nuk bëzamë. Mos ndoshta do ta humbnim dhe këtë ndeshje si të parën me jugosllavët? Mirëpo nuk ndodhi kështu. Këmishat e gjelbërta, (me të tilla, dhe jo me fanella të kuqe, futbollistët tanë luajtën jo vetëm gjate këtij turneu, por edhe në takimet ndërkombëtare deri më 1948), ndonëse i shihja që së largu, mbi degët e pemëve, zunë të lëviznin gjithnjë e më shumë drejt portës së bullgarëve, nga shtëpitë e kryeqytetit. Dhe në një rast shikova se si një futbollist yni, shtatlartë, ndonëse i rrethuar nga tre kundërshtarë, se si bëri një rrotullim e veç e kur topi i goditur prej tij, sa nuk çau rrjetën.

Stadiumi sikur u shkund si unë me shokë, e madje njeri prej tyre, duke harruar se nuk ndodhej në shkallët e tij, por në skaj të një dege… peme, jo larg meje, ngriti duart lart e briti “gol”. Doemos që humbi drejtpeshimin e kësisoj u gremis duke ia dhënë një ulërime që na ngriu gjakun. Mirëpo, kur po bënte teposhtë me një kollotumbë marramendëse, për fat të tij, një degë e thyer se si iu fut në xhepin e pantallonave. Shoku im një grimë u lëkund në hava, por shpejt gjeti forca të kapej pas një dege tjetër më të vogël, që për dreq u këput, por sidoqoftë, ai ra butë mbi bar, pa pësuar gjë, veç xhepit të shqepur. (Siç më tha më pas, kjo i shkaktoi një të shkulur veshi në shtëpi, që nuk ishte qenë asgjë para ndonjë dore, a këmbe të thyer).

Pjesa e parë u mbyll në barazim e unë me kalamajtë e tjerë zbritëm rakapjekthi nga drurët dhe u futëm në stadium, bile jo në tribunën anësore, por drejt e në shkallët përballë tribunës kryesore. Aty takova vëllanë, Luanin dhe trimosha të tjerë që kishin bërë si kishin bërë dhe kishin arritur të futeshin në stadium. Ç’t’iu them: pjesa e dytë, pas një fillimi të qetë, qe një mrekulli. Sulmuesi i djathë, Parapani, u fut brenda zonës së rreptësisë, por, kur u bë gati të gjuante, një mbrojtës bullgar i futi një stërkëmbth.

Penallti! Të ulur në shkallët e poshtme të stadiumit, nga jugu, pamë se si Loro Boriçi me qetësi, pasi mori shumë vrull, gjuajti kaq fort, sa që portieri bullgar, pa lëvizur vendit, siç e tregon edhe fotoja, pati kohë veç të ngrinte dorën e majtë e asgjë më shumë. Udhëhiqnim 2-1. Por, ama, për të qenë të qetë duhej dhe një gol. Dhe këtë dëshirë tonën, dhe të tërë shikuesve në stadium, e plotësoi Mirashi, kur nuk kishin kaluar veçse disa minuta nga goli i Loros. Qe një gjuajtje e bukur me kokë pas një kërcimi, nga ato për të cilat ai hante bukë veç.

Pas golit Mirashi u drejtua nga vija anësore, jo shumë larg nesh dhe u arrit nga shokët e skuadrës që e mbuluan me përqafime. Pas këtij goli, bullgarët e humbën toruan e kështu Shqipëria arriti 3-1 fitoren e parë.Nuk do të zgjatem në dy takimet e tjera. Qe fat për ne që rumunët u dhanë dajak jugosllavët 2-1, të cilëve u duhej patjetër fitorja për të zënë përfundimisht vendin e parë. Por në takimin e fundit ata arritën të mposhtnin me të njejtin rezultat bullgarët dhe prisnin përfundimin e ndeshjes së fundit, Shqipëri-Rumani, që u zhvillua në pasditen e bukur të 13 tetorit

Ato ditë, jo vetëm ne, çunat e mëhallës, por kudo, kalamaj e të rritur, nuk flisnin veçse për këtë ndeshje. Skuadrës sonë i duhej vetëm fitorja për të qenë kampione e Ballkanit. Por, ama, fitorja u duhej edhe rumunëve. Barazimi na degdiste në vendin e tretë, kurse jugosllavët zinin rehat-rehat vendin e parë. Nga të rriturit dëgjonim se të mundje Rumaninë, nuk ishte shaka. Ata, ashtu si jugosllavët edhe rumunet kishin marrë pjesë jo vetëm në Botërorin e Parë në Uruguaj më 1930, por edhe në të dytin, në Itali, më 1934.

Erdhi më së fundi dhe 13 tetori. Mirëpo shokëve të mi trimoshë, që aq shumë më kishin quajtur frikash, nuk ua mbajti të kacavirreshin nëpër mure, se policët, këtë radhë ishin shumuar dhe i bënin sytë katër, ngaqë në tribunë kishte ardhur qeveria me Enver Hoxhën e Koçi Xoxen në krye. Bëmë, ç’bëmë dhe shpëtimin e gjetëm sërish te drurët e pemëve në kodër. Dhe mirë që shkuam shpejt, se edhe kalamaj të tjerë që i kishin rënë në erë kësaj mënyre për të parë ndeshjen aty mbinë.

S’do mend, u ruajtëm se mos o zot, ndonjë degë do të thyhej e ndonjëri nga ne do të përfundonte, këtë radhë në spital.

Shqipëria në pjesën e parë luajti me portën nga shtëpitë e qytetit, pra, nga veriu. Mirëpo, ç’është e vërteta, pak i pamë tanët t’u afroheshin portës kundërshtare. (Më pas morëm vesh se rumunët na kishin vënë përpara, por pa rrezikuar e pastaj loja kishte rrjedhur pa telashe si për ne, ashtu edhe për ata). Mirëpo në pjesën e dytë, kur u hapën portat, vërshuam më shkallët e stadiumit, por këtë radhë të tribunës nga jugu, ku mezi gjetëm vend, midis mizërisë së gjindjes që kishte dyndur në stadium për të parë këtë finale të paharruar.

Dhe duhet thënë se në pjesën e dytë ishim ne qe i vumë përpara kundërshtarët…Por goli nuk po dukej ende. Dhe ja, pas një sulmi të rrezikshëm portieri rumun, për të larguar topin, u ndodh bashkë me të jashtë vijës së 16-metërshit. Sipas rregullores, goditje dënimi për skuadrën tonë. Thuajse të gjithë rumunët u vunë ne një mur të ngjeshur. Prisnim të gjuante Boriçi por, pasi e rregulloi topin bukur mirë, ishte Teliti, që si u mat ca, i këputi një të gjuajtur që tundi rrjetën. Në shkallët e stadiumit nuk u mor vesh se ç’u bë. Në ajër fluturonin kasketa civile e ushtarake, xhaketa, fanella e hallku puthej e përqafohej, të njohur e të panjohur.

Mirëpo loja donte edhe 35 minuta që të merrte fund. Jo pak. Rumunët nuk kishin gjë për të humbur, ndaj u derdhën yrysh përpara. Por më kot. Ishte shumë vështirë të thyeje mbrojtjen tonë, me Sllave Llambin e portierin Pozeli në krye.Kur u dëgjua vërshëllima e fundit e gjyqtarit, ne, kalamajtë, nuk u përmbajtëm e deshëm të kapërcenim telat e të hidheshim në fushë. Ndërkohë, Loro Boriçi me një kurorë me dafina mbi kokë, ngriti lart kupën, ndërsa nga shkallët e stadiumi vazhdonin brohoritjet “Shqipëria, Shqipëria!…” Jehona e kësaj fitoreje që u quajt historike, vazhdoi për disa ditë. Kudo nuk flitej veçse për këtë ngjarje të madhe. Dhe në fakt, e tillë ishte.

Cilët ishin heronjtë e Ballkaniadës?…

Kur në mars të vitit 1999 u largova nga atdheu për në SHBA, pata rast të takohesha me Pal Mirashin. Ishte “i fundit i mohikanëve”, po të perifrazoj titullin e një romani të shkrimtarit amerikan, Kuper. Të tjerët ishin ndarë nga ne në vite.Po përpiqem t’ua kujtoj lexuesve:

Dodë Tahiri – Portier i “Vllaznisë” së Shkodrës, dy herë kampione më 1945 dhe 1946. Luajti në dy takimet e para kundër Jugosllavisë dhe Bullgarisë. Shquhej për pritjet e gjuajtjeve nga lart. Më pas vazhdoi të luante përsëri me skuadrën shkodrane. Më 1948 u hap fjala se ishte arratisur në Jugosllavi.

Xhakomino Pozeli – Me origjinë italiane, portier i “Flamurtarit” të Vlorës, luajti vetëm në takimin e fundit vendimtar me Rumaninë. Shumë i kujdesshëm, sidomos në dyluftimet e afërta me kundërshtarët, siç e mbaj mend në ndeshjen që na dha titullin kampion.Deri në vitin 1948, kur u riatdhesua në Itali, mbrojti dhe pesë herë të tjera portën e kombëtares, në takimet me Bullgarinë, Hungarinë, Jugosllavinë, përsëri me Rumaninë në Bukuresht më 2 maj 1948, që i solli fitore skuadrës sonë, si dhe në dy barazimet historike, (0-0), kundër Hungarisë në Tiranë dhe Jugosllavisë në Beograd pas disa javësh, të cilat e vunë atë në vendin e parë në Kampionatin e Evropës Qendrore.

Muhamet Dibra – Mbrojtës i djathtë i “Vllaznisë”. Zuri vend në kombëtare që në takimin e parë miqësor të saj me Malin e Zit, të zhvilluar në Shkodër, disa javë para fillimit të Ballkaniadës, ndeshjet e së cilës i zhvilloi të tëra. Mbeti mbrojtës i djathtë i kombëtares deri më 1952, duke zhvilluar me të 19 ndeshje ndërkombëtare. E kam njohur së afërmi në maj të viti 1948, kur isha dhjetë vjeç. Kombëtarja po bënte stërvitje në fushën e Shallvares dhe unë po sajoja një “komentim” të ndeshjes, duke imituar Anton Mazrekun. Dibrës i bëri përshtypje dhe më tha që para ndeshjes me Hungarinë, që u mbyll, siç e përmenda më lart, 0-0, ta prisja para hotel “Dajtit”, nga ku më mori me vete dhe më futi në stadium, kurse shokët e mi mezi gjetën bileta për këtë ndeshje, ose u futën si dy vjet më parë… pa bileta.

Sllave Llambi – Qendërmbrojtës “17 Nëntorit” dhe i kombëtares. Në fund të viteve ‘30-të kishte luajtur në radhët e SK Tiranës kampione, të drejtuar nga Selman Stërmasi. Ishte aktivizuar edhe në Itali me skuadra vendase gjatë fillimit të viteve ‘40-të. Shquhej për kërcimet në ajër, (jo më kot ishte edhe atlet i kërcimit së larti). Me kombëtaren deri më 1950 zhvilloi 19 takime ndërkombëtare, duke përfshirë edhe tri ndeshjet e Ballkaniadës, pa u ndarë nga “Partizani” që edhe drejtoi për disa vite.

Rexhep Spahiu – Mbrojtës i majtë i “17 Nëntorit” dhe i kombëtares në të trija takimet e Ballkaniadës. Vërtet shtatshkurtër, por shumë i shkathët. Gjatë viteve ‘40-të kishte luajtur më “Shprefenë”e Tiranës , e cila takimet me skuadrat ushtarake italiane gjatë pushtimit, i kishte kthyer ato në shfaqje të urrejtjes ndaj pushtuesve fashistë. Deri më 1952 zhvilloi 18 ndeshje më kombëtaren dhe gjatë kësaj kohe u aktivizua me “Partizanin”.Më pas qe edhe trajner i kësaj skuadre, e cila nga viti 1956 e deri 1961 u shpall pesë herë kampione. E kam njohur në fillim të viteve ‘60-të, kur e kam intervistuar disa herë në “Rubrikën Sportive” të Radios e pastaj të TV-së.

Xhavit Demneri – Futbollist i “17 Nëntorit”, luajti vetëm në takimin parë kundër Jugosllavisë, sepse u dëmtua rëndë. Ishte gjysmëmbrojtës i djathtë. Edhe ai, si Spahiu, kishte luajtur në radhët e “Shprefesë”. Shquhej për teknikë të lartë. Përvoja e madhe i vleu kur nisi të punonte si trajner i të rinjve të “17 Nëntorit”. Ishte ai që në fund të viteve ‘50-të e fillimi i viteve ‘60-të zbuloi talente të tilla si Pano, Frashëri, Halili, Bukoviku, Hyka, Kazanxhi, Ishka, Bytyci,vëllezërit Ali dhe Osman Mema etj., që u bënë lavdia e skuadrës tiranase, disa herë kampione, dhe përfaqësueses sonë.

Bahri Kavaja – Zëvendësoi Xhavit Demnerin në takimin tjetër kundër Bullgarisë, për t’u zëvendësuar pastaj edhe ai nga i riu Besim Fagu, i cili luajti edhe në takimin e fundit kundër Rumanisë. Kavaja, duke qenë pjesëtar i kombëtares më 1950, së bashku me futbollistin tjetër, Bule Vathi, u bë në Dardanele të Turqisë, protagonist i një arratisjeje spektakolare, duke u hedhur nga një anije që po e transportonte kombëtaren tonë në një turne jashtë shtetit. Të dy, pasi qëndruan disa ditë në Stamboll, ia nisën një aventure, që Kavajën e çoi, të mos gaboj, në Zelandën e re dhe Vathin në Amerikë.

Besim Fagu – Luajti gjatë tërë ndeshjes kundër Rumanisë. Për shumë vite, do të bëhej qendërmbrojtës i pazëvendësueshëm i kombëtares dhe “Partizanit”. Deri më 1958 zhvilloi me përfaqësuesen 13 takime ndërkombëtare. Në gusht të viti 1999, kur nuk kisha veçse disa muaj që ndodhesha në SHBA, mora vesh lajmin e hidhur të vdekjes së tij dhe menjëherë shkrova një portret, me titull ”Postblloku Fagu”, që u publikua në faqet e disa gazetave shqiptare. Veç kësaj, ashtu si Dibrën, e kam intervistuar në filmin dokumentar të Kinostudios “Shqipëria e Re”, kushtuar historisë së futbollit tonë, (1973).

Bimo Fakja – Futbollist i “Vllaznisë”, luajti gjysmëmbrojtës i majtë i kombëtares në të tria takimet e Ballkaniadës. Deri më 1948 zhvilloi 6 takime me kombëtaren, pa u ndarë nga skuadra shkodrane, ku gjithnjë u shqua si gjysmëmbrojtës i majtë.

Aristidh Parapani – Futbollist i “17 Nëntorit” dhe më pas i “Partizanit”, luajti sulmues i djathtë. Ashtu si Xhavit Demneri dhe Besim Fagu, vinte nga skuadrat e lagjeve të Tiranës te fillimit të viteve 40-të. Luajti në të trija ndeshjet e turneut të Ballkaniadës dhe u shqua për depërtimet dhe harkimet e topit në zonën e rreptësisë kundërshtare. Mori pjesë deri më 1952 në 18 takime ndërkombëtare me përfaqësuesen.

Qamil Teliti – Luajti gjysmësulmues në të trija ndeshjet dhe u shqua sidomos në takimin e fundit me golin fantastik kundër Rumanisë. Kishte nisur të aktivizohej me “Besën e Kavajës” në fund të viteve 30-të. Më pas luajti me “Partizanin”, “Dinamon” dhe me “17 Nëntorin”. Me kombëtaren luajti deri më 1952 11 herë. Ishte shumë i fuqishëm, kishte forcë depërtuese dhe ishte i pakrahasueshëm me goditjet me të djathtën.

Loro Boriçi – Qendërsulmues, u bë që atëherë simboli i futbollit shqiptar. Kishte nisur të luante që më 1938 me “Vllazninë”, kur nuk ishte veçse 16 vjeç, duke premtuar se do të bëhej futbollist i madh. Në fillim të viteve ’40-të, gjatë studimeve universitare në Romë, luajti më “Lacion”. U shqua si qendërsulmues, krahas Piolës, qendërsulmuesit të axurrëve, kampionë të botës më 1938. Me kapitullimin e Italisë fashiste u kthye më 1943 në Shkodër. Nga viti 1945-47 luajti me “Vllaznië” e pastaj me “Partizanin”, trajner i të cilit u bë më pas. Ishte i domosdoshëm në të tria ndeshjet e kombëtares gjatë Lojërave Ballkanike, si dhe në të gjitha ndeshjet ndërkombëtare të përfaqësues sonë, ku luajti 24 herë deri më 1957.

Loro Boriçi dhe Skifter Këlliçi

Më kujtohet një episod domethënës në takimin me Hungarinë, të zhvilluar më 25 maj të vitit 1948, të cilën ia kam kujtuar në një intervistë televizive më 1973: Portieri Tot nuk arriti të zotëronte një top të fortë dhe Boriçi, me intuitën e një lojtari të zgjuar, iu shkëput mbrojtësve kundërshtarë. U ndodh para topit, aq sa edhe Toti. Mund të gjuante, mund ta kalonte topin mbi trupin e portierit, por edhe mund ta godiste atë rëndë në fytyrë, kokë, ndaj kërceu mbi të. Ishte një rast i rrallë për të shënuar dhe për ta fituar atë ndeshje.

Loroja, duke parandier zhvillimet e futbollit ndërkombëtar, ishte i pari futbollist shqiptar që nisi të luante si “qendërsulmues i tërhequr”, pa e ditur që këtë rol nga mesi i viteve ’50-të të shekullit të kaluar kishte nisur ta interpretonte Hidegkuti i përfaqësueses së famshme hungareze. Ishte fillimi i një skeme taktike, 3-3-4. që më pas do të shpinte në sistemin 4-2-4, i cili u përkrye nga brazilianët, dy herë kampionë të botës, më 1958 e 1962 dhe u përhap në botë.

Vasif Biçaku– Luajti gjatë ndeshjeve të Ballkaniadës gjysmësulmues i majtë. Vinte nga SK Tirana e famshme e fundit të viteve 30-të. Binte në sy për teknikën e lartë dhe me e Boriçin formonte një çift të goditur, që vazhdoi edhe më pas kur të dy luajtën krahas me “Partizanin”. Me kombëtaren zhvilloi deri më 1949 në 13 ndeshje ndërkombëtare. Pas vitit 1950 luajti me “17 Nëntorin” edhe u transferua për “arsye… biografie” në Fier.

Pal Mirashi – Sulmues i majtë luajti edhe ai më të trija ndeshjet e Lojërave Ballkanike. Shquhej për kërcimet dhe gjuajtjet me kokë. Siç kam përmendur më sipër, Veç golit me Bullgarinë, shënoi dhe golin e fitores me Rumaninë në Bukuresht, në 2 maj të viti 1948, që na dha fitoren. Me përfaqësuesen zhvilloi 9 takime ndërkombëtare.

Ljubosha Brociç – Pas prishjes së marrëdhënieve në Jugosllavinë, siç thashë më lart, në qershor të vitit 1948, emri i trajnerit të kombëtares sonë gjatë turneut të futbollit në Lojërat Ballkanike, mbeti i varrosur. Ai ishte kroati Ljubosha Broçiç, një burrë shtatlartë, flokëverdhë dhe tepër miqësor edhe me ne, fëmijët. E kisha parë gjatë një stërvitjeje të kombëtares sonë në Shallvare, ku na buzëqeshte përzemërsisht.

Boriçi pati meritë të madhe, sepse diti që futbollistët e mësipërm, brenda, kësaj kohe të shkurtër, t’i përshtaste të luanin sipas sistemit ËM, i cili nuk njihej në vendin tonë. Deri atëherë skuadrat tona njihnin sistemit piramidor, (portieri, dy mbrojtës anësorë, tre gjysmëmbrojtës dhe pesë sulmues në një vijë).

Refreni i një jehone…

U bënë më shumë se 17 vjet që jam ndarë nga mikrofoni dhe kamera sportive, ku për 40 vjet, (1959-1999), krahas kolegëve të mi, Anton Mazreku, Ismet Bellova dhe më të vonshmëve, Aleko Gjergo, Veli Rada, Fatmir Mëneri, Ymer Kurti, Frederik Fico, Ahmet Shqarri, Agron Kaja, Vladimir Grillo e të tjerë, kam komentuar plot e plot ndeshje futbolli.Por edhe këtu në Boston, ku jetoj prej shumë vjetësh, ndjek futbollin tonë e botëror në TV dhe internet e, madje, edhe shkruaj jo rrallë për ta. Është e pamundur të shkëputem nga ky pasion fëminor që lindi që më 1946, që me Lojërat Ballkanike të tetorit të vitit 1946, krahas një pasioni tjetër të madh, krijimtarisë letrare e publicistike, që e vazhdoj gjithnjë edhe në faqet e gazetave dhe me libra që botoj herë pas here.

Por, edhe të dua, nuk mund të shkëputem. Pallati ku banoj, ndodhet jo larg një fushe, që më kujton Shallvaren e viteve ‘40-‘50-të, ku shoh djem e, veçanërisht, vajza amerikane që luajnë futboll, sport që prej vitesh është bërë shumë popullor këtu në Amerikë. Jo vetëm kaq, por, sipas rasteve, ndjek edhe ndeshje në stadiumin modern, “Foksboro”, në rrethinat e Bostonit.

Kur largohem që andej, më përcjell një jehonë. Çuditërisht nuk vjen nga “Foksboro”, por nga larg, shumë larg. Kjo jehonë më bëhet se vjen nga stadiumet shqiptare, nga sa e sa ndeshje të zhvilluara atje dhe të komentuara më pas prej meje dhe kolegëve të mi të mësipërm, sidomos nga ato ndeshje të paharruara të kombëtares sonë, që na dhanë atë fitore të bujshme në Ballkaniadën e ’46-ës, ngjarje të së cilës ua ndërmend lexuesve, me sytë e një 8-vjeçari, aq sa kam qenë atëherë, me dëshirën që futbollistët e sotëm të kombëtares sonë të tilla fitore t’i përsërisin në takimet që do të vijnë.
Nga Skifter Këlliçi